كودكان و تعطيلات تابستاني
تابستان نزدیك است، همان فصلی كه كودكان از ماه‌ها قبل انتظار آن را می‌كشند و برای آن روزشماری می‌كنند. حتی دراین‌باره با شما و دوستان خود سخن‌ها داشته‌اند و برای گذراندنش نقشه‌هایی در ذهن پرورانده‌اند.همچنین ایام تابستان برای كودكان ایام خوشی است، روزهای شادی و نشاط است، ایام وعده‌ها و وعیدهاست، روزهای فراغت و استراحت است، ایام گردش و تفریح است و از همه مهم‌تر ایام درس و مشق نداشتن و بی‌دردسر زندگی كردن است.
تفریح از مسائل مهم زندگی و نیاز به تفریح طبیعی و فطری است و باید در تمام دوران عمر برآورده شود. در هر سنی تفریح مناسب، لذت‌بخش و نشاط‌آور است.
هرچه كارها و فعالیت‌های اجتماعی، تلاش‌های تحصیلی و حرفه‌ای بیشتر باشد، احتیاج به تفریح بیشتر احساس می‌شود. زیرا در اثر كار اعصاب خسته می‌شود و تفریح موجب می‌شود انسان نیرویی تازه همراه با نشاطی نوین به دست آورد و آمادگی بیشتری برای كار و فعالیت پیدا كند.
بنابراین تفریح از كودكی تا پیری برای همه افراد لازم و ضروری است.
تفریح از نظر اسلام
اسلام نیز به تمام خواسته‌ها و نیازهای جسمی و روحی بشر توجه داشته است. لذا درباره تفریح از سوی بزرگان دین دستوراتی داده شده است. امیر مومنان علی‌ع تفریح را یكی از وظایف روزانه مردم با ایمان می‌داند و می‌فرماید: شبانه‌روز افراد مؤمن باید 3 قسمت شود: قسمتی برای راز و نیاز با خدا، قسمتی برای اصلاح امر معاش و تأمین زندگی و بخشی هم برای بهره‌برداری از چیزهای حلال و نیكو (تفریح).
چند نكته
بزرگ‌ترین مشكل دانش‌آموزان در ایام فراغت، رعایت نكردن انضباط و بی‌برنامگی است. همین «چه‌كنم‌ها» مشكلات بزرگی به وجود می‌آورد. بنابراین اولین شرط، داشتن یك برنامه صحیح برای گذراندن ایام فراغت و بخصوص تعطیلات تابستان است تا كودكان دچار سردرگمی نگردند.
چه خوب است این برنامه‌ریزی با شركت فعال خود كودكان باشد. زیرا انواع بحث‌ها و نشستن و گفتگو كردن با نوجوانان و كودكان به آنان كمك می‌كند از زمان فراغت خود درست استفاده كنند. باید به بچه‌ها بیاموزیم زندگی خود را تباه نكنند و با تفریحات آنی و زودگذر زندگی خو را به خطر نیندازند.
پر كردن اوقاعت فراغت مخصوصا تعطیلات تابستانی با تكرار مطالعه كتاب‌های درسی مناسب و جالب نیست. لكن كارهای بدنی و فنی برای آسایش و استراحت مغزی دانش‌آموزان در اوقات فراغت مفید خواهد بود و دانش‌آموزان به انجام كارهای بدنی و فنی در ایام فراغت رغبت بیشتری نشان می‌دهند.
ایجاد انضباط باید اولین شرط پر كردن ساعات فراغت باشد. بچه‌ها باید بدانند برای 3 ماه تعطیلات تابستانی هر روز و هر ساعت چه كارهایی انجام دهند. دانش‌آموز باید بداند بعدازظهر گرم تابستان در كوچه و خیابان دویدن یا فوتبال بازی كردن یك نوع وقت‌كشی و از طرف دیگر موجبات آزار و مزاحمت دیگران را فراهم می‌كند.
برای ایام فراغت باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود تا تقویت و افزایش این صفات را در بچه‌ها فراهم كند: احترام به خود، احترام به بزرگترها، ایمان و اطمینان به خود و خانواده، راستگویی و جوانمردی، حفظ و رعایت بهداشت شخصی و محیط، حمایت از كوچكتران و ابراز محبت و مهربانی به آنان، پایبندی به دین و مذهب و سعی در عمل به احكام، احترام به قوانین و مقررات اجتماعی، حفظ عفت و پاكدامنی و...
فعالیت‌هایی در ایام فراغت یا برنامه‌ریزی صحیح فعالیت‌های گوناگون زیادی می‌توان برای كودكان پیش‌بینی كرد و ما در اینجا به بیان بعضی از آن فعالیت‌ها اشاره می‌كنیم.
مسافرت و گردش
مسافرت یكی از تفریحات سالم و لذتبخشی است كه در سلامت جسم و روان موثر است. در اهمیت مسافرت همین بس كه در قرآن كریم 10 آیه، انسان را به سیر و گردش در زمین فرمان داده است تا در اثر گردش و مسافرت و دیدن آثار گذشتگان با وضع و حال مردم آشنا شوند علل انحراف و انحطاط و همچنین عوامل موفقیت و اعتلای اقوام گذشته را دریابند و با دل‌های زنده و بیدار و گوش‌هایی شنوا و چشمانی بینا زندگی كنند.
پیامبر اسلام فرمود: «سفر كنید تا سالم و تندرست باشید». آری كسانی كه برای رفع خستگی و تجدید نیرو در ایام بیكاری به سفر می‌روند، هم تفریحی مسرت‌بخش انجام داده‌اند و هم به یكی از عوامل تندرستی دست یافته‌اند.
امروزه از نظر پزشكی ثابت شده است زندگی تكراری، كار و خوراك یكنواخت ضرر دارد و اعضای بدن را زودتر فرسوده و ناتوان می‌كند و اكثر اطباء تغییر و ایجاد تنوع در زندگی را جزو برنامه‌های بهداشتی قرار می‌دهند.
نكته قابل ذكر این است كه مسافرت باید مثل همه امور هدف داشته باشد. یكی از هدف‌های مسافرت دیدن آثار باستانی، بازدید از موزه‌ها و نقاط دیدنی، كارخانه‌ها، صنایع، پارك‌ها، جنگل‌های مصنوعی و طبیعی، غارها و مكان‌های دیدنی دیگر است تا در افزایش وسعت دید و بینش فرزندان اثر گذارد.
راهپیمایی، كوهنوردی، گردش‌های خانوادگی، مسافرت‌های دسته‌جمعی، اردوها و امثال آن درس‌های زنده‌ای از طبیعت به انسان می‌دهد و بالاخره زیارت مكان‌های متبركه كه اثر روانی و روحی و تربیتی انكارناپذیری در فرزندان دارد.
به هنگام گردش و مسافرت موقعیت‌های خاصی پیش می‌آید كه می‌توانیم راه‌ها و رموز صحیح زندگی اجتماعی و تربیتی را به كودكان و نوجوانان بیاموزیم و با نشان دادن نمونه‌هایی از عواقب نامطلوب ناشی از تنبلی، بیكاری و بی‌بندوباری راه‌های جلوگیری از انحراف و فساد را به آنان بیاموزیم و آنان را ترغیب و تشویق كنیم تا با تلاش و امید، آینده خود را به بهترین وجهی بسازند.
تهیه كلكسیون گل و گیاه، حشرات، انواع سنگ‌ها، عكاسی و نقاشی از مناظر طبیعی، ازجمله تفریحات مفید و پرحاصلی برای اوقات فراغت بچه‌هاست.
فعالیت‌های ورزشی
ورزش از تفریحات سالم و سودمند و مانند مسافرت نشاط‌انگیز است. ورزش علاوه بر سلامت بدن به سلامت روح هم كمك می‌كند و از آنجا كه نیك‌بختی هر كس با سلامت روح و بدن او بستگی كامل دارد، اهمیت ورزش معلوم می‌شود. امروز همه اقرار دارند ورزش بدن را قوی و روح را قدرت می‌بخشد.
فعالیت‌های ورزشی باعث ایجاد روحیه كار دسته‌جمعی، حس ابتكار، احساس موازنه و تعادل، چابكی و كارآمدی بدنی، ازخودگذشتگی و اطمینان است و به طور كلی ورزش، تندرستی و سلامت را به تن و روان هدیه می‌كند. ورزش‌هایی مثل تیراندازی، اسبدوانی و شنا مورد توجه بزرگان دین بوده و پیامبر اسلام فرموده است: به فرزندانتان شنا و تیراندازی بیاموزید.
فعالیت‌های تحقیقی و مطالعاتی
فعالیت‌های تحقیقی و مطالعاتی باعث افزایش شعور و آگاهی و ارضای حس كنجكاوی كودكان و نوجوانان می‌شود. بعضی از تحقیقات می‌تواند از سال‌های آخر دبستان شروع و تا دانشگاه و حتی بعد از آن ادامه یابد. هدایت فرزندان به سمت تحقیقات اگر درست انجام شود، می‌تواند اوقات فراغت را به نحو مطلوبی پر كند.
فعالیت‌های تحقیقاتی و مطالعاتی در معارف اسلامی و كتب ارزنده، علاوه بر بالا بردن اطلاعات مذهبی، ادبی و فكری در تزكیه و تهذیب فرزندان نیز مفید است. كودكان از فعالیت‌های هنری كه جنبه خلاقیت دارند بشدت لذت می‌برند لذا كارهایی مثل خطاطی، نویسندگی، طراحی، نقاشی، گل‌سازی، گلدوزی، قالیبافی، حصیربافی، قلمزنی و سایر كارهای دستی برای كودكان و نوجوانان شادی‌آفرین، سودآور و مفید است.
ورود به میدان كار و كارگری
كارهایی مثل كمك در جمع‌آوری محصولات كشاورزی، جوشكاری، آهنگری، نجاری، سیم‌كشی، لوله‌كشی، تعمیرات وسایل خانگی مانند یخچال، شوفاژ، رادیو، تلویزیون، تلفن، بخاری، اتو برقی و پنكه، آشنایی با سیستم‌های مخابراتی، كاربرد رایانه و... همه از كارهای مورد علاقه دانش‌آموزان است.
اشتغال در كارهای خدماتی مثل كارآموزی در مراكز پزشكی، دندانپزشكی، یادگیری واكسیناسیون و تزریقات، نسخه‌پیچی، كمك‌های اولیه، حسابداری، صندوقداری و امثال آن علاوه بر احساس شخصیت و احساس مفید بودن، وابستگی به اجتماع و كشور را در كودكان، نوجوانان و جوانان فراهم می‌كند و نیز می‌تواند تجربه‌ای برای انتخاب شغل آینده باشد.
همراهی با والدین
در صورت امكان خوب است والدین فرزندان را به محل كار خود ببرند و با رموز شغل و حرفه خود آشنا كنند. والدین باید در حد وسع و توان فرزندانشان از او كار بكشند و اجازه ندهند فردی تن‌پرور و بیكار بار بیاید. مادران در ایام تعطیلات تابستانی فرصت خوبی دارند دختران خود را با آشپزی، نظافت، خیاطی و سایر وظایف خانه‌داری و فنون مدیریت خانه آشنا كنند تا آنان بتوانند در آینده كدبانوهای خوبی باشند.
گذراندن اوقات فراغت
گذراندن اوقات فراغت دانش‌آموزان خصوصا در مورد كودكان و نوجوانان یكی از مسائل حساس ودرعین‌حال پرمخاطره است. این حساسیت در تعطیلات تابستان به اوج خود می‌رسد. تا آنجا كه می‌توان گفت با فرارسیدن فصل تابستان و هجوم خیل چندین میلیون دانش‌آموز یكی از مشكلات جدی خانواده‌ها مسأله پر كردن اوقات فراغت كودكان و نوجوانان است.
از طرف دیگر پر كردن اوقات فراغت دانش‌آموزان در تعطیلات تابستانی به لحاظ این كه هم بتواند از نظر روانی و اجتماعی ثمربخش بوده و هم برای كودك و نوجوان خسته‌كننده نباشد، كاری بسیار ظریف و درعین‌حال دشوار است.
به علت همین دشواری و ظرافت، انجام این كار مهم از عهده والدین به تنهایی ساخته نیست و باید نهادها و سازمان‌ها با ایجاد امكاناتی مثل تشكیل اردوها، كانون‌های هنری، سازمان‌های ورزشی، كاروان‌های سیاحتی و امثال آن به كمك والدین بیایند و از طرف دیگر با دادن امتیازاتی به كودكان و نوجوانان مثل دادن بلیت نیمه بها برای مسافرت در ایام تابستان و بلیت‌های مجانی برای بازدید از موزه‌ها و استفاده از اسباب‌‌بازی‌های پارك‌ها و استخرهای شنا و امثال آن، والدین را در برنامه‌ریزی ایام فراغت دانش‌آموزان یاری دهند.